Τα περιεχόμενα της σελίδας αυτής βασίζονται κατά το μεγαλύτερο μέρος στα όσα αναφέρονται σχετικά στο πρόσφατο βιβλίο του Π. Νιάρχου “Αναζητώντας μιαν άλλη Γη στο Σύμπαν. Εξωπλανήτες και εξωγήινη ζωή”. Σημειώνεται, επίσης, ότι η σελίδα αυτή, αλλά και οι άλλες, ανανεώνονται συνεχώς, όπου απαιτείται, και εμπλουτίζονται με νέα στοιχεία.
Το παράδοξο του Fermi
ΤΟ ΣΎΜΠΑΝ είναι ασύλληπτα μεγάλο –πιθανόν άπειρο– και υπάρχουν πολλά μέρη σε αυτό όπου η ζωή θα μπορούσε να υπάρξει. Με τόσες πολλές δυνατότητες για την εμφάνιση ζωής, οι περισσότεροι αστρονόμοι και αστροβιολόγοι πιστεύουν ότι η ζωή θα μπορούσε να είναι πολύ κοινή στο Σύμπαν. Όμως στο ερώτημα αν η ζωή αυτή είναι «ευφυής (νοήμων) ζωή», οι απόψεις των αστρονόμων και αστροβιολόγων διαφέρουν. Κάποιοι δέχονται ότι υπάρχει, άλλοι λένε ίσως, αλλά το μεγαλύτερο μέρος αυτής της ζωής θα είναι υπό τη μορφή βακτηρίων, ενώ κάποιοι άλλοι θέτουν και το ερώτημα τι εννοούμε όταν λέμε «ευφυής ζωή».
Υπάρχουν διαφορετικές αντιτιθέμενες απόψεις σχετικά με το θέμα της ύπαρξης ευφυούς εξωγήινης ζωής, και οι δύο πλευρές είναι κατηγορηματικές κατά τη γνώμη τους. Μια από αυτές τις απόψεις είναι το λεγόμενο παράδοξο του Fermi. Σύμφωνα με την άποψη αυτή, από τη στιγμή που το Σύμπαν έχει ηλικία μερικών δισεκατομμυρίων ετών και δεδομένου ότι η Γη είναι πολύ μικρότερης ηλικίας, υπήρξε αρκετός χρόνος για να σχηματιστούν και άλλοι πολιτισμoί. Το γεγονός ότι δεν έχουμε έρθει μέχρι τώρα σε επαφή μαζί τους, σημαίνει ότι δεν πρέπει να υπάρχουν άλλοι πολιτισμοί γιατί, αν υπήρχαν, θα ήταν εξίσου, αν όχι πιο προχωρημένοι από τον δικό μας. Αυτή η πεποίθηση είναι γνωστή ως το παράδοξο του Fermi και θεωρείται από ορισμένους ότι αποτελεί θεμιτή άποψη για το ζήτημα της εξωγήινης ζωής. Ο Enrico Fermi (1901-1954) υπήρξε ιταλός φυσικός, γνωστός για τη συμβολή του στον πρώτο ελεγχόμενο πυρηνικό αντιδραστήρα, μέρος του έργου Μανχάταν, και θεωρείται από πολλούς ως μια αξιόπιστη πηγή απόψεων στην επιστημονική κοινότητα. Το παράδοξο του Fermi βρίσκεται σε αντίφαση με την περίφημη εξίσωση του Drake (αναφέρεται στη συνέχεια) , η οποία δίνει τον θεωρητικό αριθμό των πολιτισμών που υπάρχουν στο Σύμπαν. Η άποψη του Fermi είναι ένα παράδειγμα αντίθετης άποψης ( όπως π.χ. η θεωρία της διήθησης και η Υπόθεση της Σπάνιας Γης) στο θέμα της ύπαρξης εξωγήινης ευφυούς ζωής, που έχει πολλούς υποστηρικτές και οπαδούς. Κατά καιρούς έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις και έχουν δοθεί πιθανές εξηγήσεις για το παράδοξο του Fermi. Μια απ’ αυτές παρουσιάζεται εδώ.
Η εξίσωση του Drake και παραλλαγές της
Ο αμερικανός αστρονόμος Frank Drake (1930 – ) πρότεινε το 1961 την περίφημη εξίσωση Drake, η οποία υπολογίζει τον αριθμό των ανεπτυγμένων πολιτισμών σε άλλα μέρη του Γαλαξία μας ή σε ολόκληρο το Σύμπαν. Αυτή η εξίσωση προσφέρει μια άμεση απάντηση στο παράδοξο του Fermi παρέχοντας έναν τρόπο υπολογισμού του αριθμού των ευφυών πολιτισμών στο Σύμπαν, υποστηρίζοντας περαιτέρω το επιχείρημα πολλών για την ύπαρξη άλλων κατοικημένων πλανητών. Προτείνοντας αυτή την εξίσωση, ο Drake υποθέτει ότι αυτοί οι πολιτισμοί ήταν ικανοί να στέλνουν και να λαμβάνουν ραδιοσήματα, υποστηρίζοντας έτσι τον σκοπό του προγράμματος SETI (Search for ExtraΤerrestrial Intelligence). Το SETI ιδρύθηκε το 1984, με βάση την εξίσωση Drake και με σκοπό να συμβάλει στην ανακάλυψη της εξωγήινης ζωής στο Σύμπαν. Στην αρχική μορφή της η εξίσωση του Drake (~ το 1950) είχε τη μορφή
N = R* × fp × ne × fl × fi × fc × L
όπου Ν = αριθμός των προηγμένων πολιτισμών στον Γαλαξία,
R* = ο ρυθμός δημιουργίας αστέρων στον Γαλαξία ανά έτος, fp = το κλάσμα εκείνων των αστέρων που έχουν πλανήτες, ne = ο μέσος αριθμός πλανητών σε κάθε τέτοιο σύστημα που μπορεί να υποστηρίξει τη ζωή, fl = το κλάσμα τέτοιων πλανητών στους οποίους υπάρχει πραγματικά ζωή, fi = το κλάσμα των πλανητών που διατηρούν τη ζωή και στις οποίες εξελίσσεται η έξυπνη ζωή, fc = το κλάσμα των πλανητών που φέρουν ευφυή ζωή και στους οποίους τα όντα αναπτύσσουν τα μέσα και τη θέληση να επικοινωνούν σε διαστρικές αποστάσεις, και L = ο μέσος χρόνος ζωής ενός τέτοιου τεχνολογικά ανεπτυγμένου πολιτισμού. Έτσι, αν υποθέσουμε ότι έχουμε τις παρακάτω «λογικές» τιμές για τις μεταβλητές της αρχικής εξίσωσης του Drake, R = 1-10, fp = 0,5, ne = 1-5, fl = 1, fi = 1, fc = 0,5, L = 1000-100.000.000 έτη,
τότε προκύπτει ότι ο αριθμός των προηγμένων πολιτισμών στον Γαλαξία μας είναι N = από 1000 μέχρι 1 δισεκατομμύριο!.
Αυτό που πρότεινε ο Drake είναι ότι, αν και ίσως να μην γνωρίζουμε την τελική απάντηση για το πόσοι τρέχοντες πολιτισμοί υπάρχουν, μπορούμε να γράψουμε την απάντηση ως γινόμενο παραγόντων, ώστε να βλέπουμε με μεγαλύτερη σαφήνεια ποιοί παράγοντες είναι αβέβαιοι και ποιοί είναι ουσιαστικά υπό έλεγχο. Μετά την αρχική διατύπωση της εξίσωσης του Drake, έχουν προταθεί πολλές παραλλαγές. Σε αυτές βλέπουμε ότι, αν αυξήσουμε τον αριθμό των παραγόντων και τους δώσουμε διαφορετικές τιμές (εντός των πιθανών ορίων), τότε μπορούμε να πάρουμε μια απάντηση για τον αριθμό των ευφυών πολιτισμών που μπορεί να είναι τόσο μικρός αυτός ο αριθμός όσο θέλουμε.
Οι περισσότερες ομάδες επιστημόνων είναι αρκετά αισιόδοξες ότι ο αριθμός των ανεπτυγμένων πολιτισμών αποδεικνύεται αρκετά μεγάλος. Η βασική αιτία γι’ αυτό, είναι, φυσικά, ότι το N* είναι πραγματικά τεράστιο (~400 δισεκατομμύρια αστέρες στο Γαλαξία!). Ωστόσο, ας υποθέσουμε ότι είμαστε πεπεισμένοι, για άλλους λόγους, ότι είμαστε μόνοι στον Γαλαξία. Στην περίπτωση αυτή είναι εύκολο να τεθούν τιμές στους άλλους παράγοντες που μειώνουν την τιμή του Ν όσο θέλουμε. Για παράδειγμα, έχει υποστηριχθεί ότι τα ακόλουθα στοιχεία θα μπορούσαν να είναι κρίσιμα:
- Ο μητρικός αστέρας πρέπει να είναι σαν τον Ήλιο
- Μια τροχιά όπως της Γης και ένας πλανήτης σαν τη Γη σε αυτή την τροχιά
- Άλλα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά για το Ηλιακό Σύστημα και ειδικότερα για τη Γη (π.χ. Ο Δίας είναι ασπίδα για Γη από τους αστεροειδείς, η Σελήνη εξασφαλίζει τη σταθερότητα του άξονα περιστροφής της Γης)
Οι παραπάνω ειδικές συνθήκες και περιορισμοί δικαιολογούν κατά κάποιο τρόπο εκείνους που υποστηρίζουν ότι είμαστε μόνοι και ότι η θέση μας στον Γαλαξία είναι ιδιαίτερα προνομιούχος. Αν δεχτούμε ότι υπάρχουν εκατομμύρια πολιτισμών γύρω μας, τότε πρέπει να απαντήσουμε στην ερώτηση που διατυπώνει το παράδοξο του Fermi: «Πού είναι, λοιπόν, αυτοί οι εξωγήινοι;»
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να δώσουμε τώρα μια απάντηση στο ερώτημα αν υπάρχει ζωή και μάλιστα ευφυής, κάπου στο Σύμπαν. Όμως,σε γενικές γραμμές η Αστροφυσική έχει απαντήσει στην ερώτηση «Είναι πιθανόν το Σύμπαν να προσφέρει το σωστό περιβάλλον για τη ζωή όπως τη γνωρίζουμε;» με ένα μεγάλο «NΑΙ».
Μια ενδιαφέρουσα παραλλαγή της εξίσωσης του Drakeπροτάθηκε από τη Sara Seager, καθηγήτρια πλανητικής επιστήμης και φυσικής στο MIT (Seager, S., 2013, Science, 340, 577) . Σύμφωνα με τη Seager, τα τελευταία 50 χρόνια έχουν προταθεί διάφορες τιμές του αριθμού Ν των προηγμένων πολιτισμών στον Γαλαξία, αλλά όλα αυτά είναι καθαρά υποθετικά. Οι τιμές για το N κυμαίνονταν οπουδήποτε από ένα μέχρι εκατομμύρια ή και δισεκατομμύρια. Όπως λέει η Seager, «η αρχική εξίσωση του Drake μας έδωσε τη μορφή με την οποία βλέπουμε ποιοί θα μπορούσαν να είναι οι διαφορετικοί παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη στους υπολογισμούς μας. Κανείς δεν είχε οργανώσει ποτέ ποσοτικά τις σκέψεις μας πριν από τον Drake. Αυτή είναι η επαναστατική φύση της εξίσωσης. Αλλά δεν μπορεί ποτέ να μας δώσει μια ποσοτική απάντηση και δεν πρέπει να περιμένουμε από την εξίσωση να είναι μια πραγματική εξίσωση υπό την έννοια ότι μπορούμε να έχουμε ακριβείς ορισμούς για κάθε όρο. Είναι ένας θαυμάσιος, καταπληκτικός, καινοτόμος τρόπος για να σκεφτούμε την έξυπνη ζωή – ή την ύπαρξη έξυπνης ζωής. Υπάρχουν όμως τόσα άγνωστα στοιχεία που δεν μπορούν να ποσοτικοποιηθούν».
Αλλά τα πράγματα άλλαξαν από την εποχή του Drake, το 1951. Χάρη στο διαστημικό τηλεσκόπιο Kepler, γνωρίζουμετώρα ότι υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός εξωπλανητών «εκεί έξω». Οι εξωπλανήτες αυτοί έχουν διάφορες διαστάσεις-μεγέθη, περιφέρονται γύρω από μια ποικιλία αστέρων και ανήκουν σε ηλιακά συστήματα που σπάνια μοιάζουν με το δικό μας.
Η νέα εξίσωση της Seager έχει τη μορφή:
N=N*×FQ×FHZ×Fo×FL×FS
όπου:
N: είναι ο αριθμός των πλανητών με ανιχνεύσιμες βιοϋπογραφές αερίων, που δηλώνουν την ύπαρξη ζωής
N*: είναι ο αριθμός των αστέρων μέσα στο δείγμα παρατηρήσεων
FQ : είναι το κλάσμα των «ήσυχων» αστέρων
FHZ: είναι το κλάσμα πλανητών που είναι βραχώδεις και βρίσκονται μέσα στην κατοικήσιμη ζώνη
FO : είναι το κλάσμα των παραπάνω πλανητών που μπορούν να
παρατηρηθούν
FL: είναι το κλάσμα των πλανητών με ζωή
FS: είναι το κλάσμα πλανητών με ανιχνεύσιμες φασματοσκοπικές υπογραφές αερίων
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι αυτή η εξίσωση δεν είναι μια αφ’ εαυτής νέα έκδοση της εξίσωσης Drake – είναι μάλλον μια παράλληλη εξίσωση, που μπορεί να λειτουργήσει σε συνδυασμό με την αρχική έκδοση. Αντί να καταλήξουμε σε μια εξίσωση για να προβλέψουμε την κυριαρχία της ευφυούς ζωής, η Seager ενδιαφέρεται να προβλέψει τις πιθανότητές μας να ανιχνεύσουμε οποιοδήποτε είδος ζωής μέσα στα επόμενα δέκα χρόνια. Η εξίσωση της Seager έχει έναν διαφορετικό σκοπό από αυτόν που ο Drake προσπαθούσε να επιτύχει. Αντί να προσπαθήσουμε να εκτιμήσουμε τις πιθανότητες να βρούμε πολιτισμούς με δυνατότητα επικοινωνίας με ραδιοσήματα, η νέα εξίσωση αξιολογεί τις πιθανότητές μας να ανιχνεύσουμε σημάδια ζωής σε εξωπλανήτες από σημάδια αερίων βιοσύνθεσης. Η ανίχνευση αυτή μπορεί να γίνει με τη μέθοδο της τηλεπισκόπησης και σε κατάλληλα επιλεγμένους αστέρες (με πλανήτες) και με τα επόμενης γενιάς διαστημικά τηλεσκόπια που είναι υπό κατασκευή και πρόκειται να εκτοξευθούν μέσα στα επόμενα δέκα χρόνια. Περισσότερα για το θέμα μπορείτε να βρείτε εδώ.
Η υπόθεση της σπάνιας Γης
Στην πλανητική αστρονομία και αστροβιολογία, η Υπόθεση της Σπάνιας Γης (ΥΣΓ) (The Rare Earth Hypothesis) υποστηρίζει ότι η εμφάνιση σύνθετης πολυκύτταρης ζωής στη Γη (και, στη συνέχεια, νοήμονος ζωής) απαίτησε έναν απίθανο συνδυασμό αστροφυσικών και γεωλογικών γεγονότων και περιστάσεων. Η υπόθεση υποστηρίζει ότι η περίπλοκη εξωγήινη ζωή είναι ένα πολύ απίθανο φαινόμενο και ι πιθανότατα είναι εξαιρετικά σπάνιο. Όλοι οι παράγοντες, που απαιτούνται για μια τέτοια πολύπλοκη ζωή που έχει εξελιχθεί, είναι εξαιρετικά τόσο σπάνιοι που δεν μπορούμε ποτέ να βρούμε τη ζωή αλλού, αλλά εμείς είμαστε η μοναδική περίπτωση. Ωστόσο, ορισμένοι επιστήμονες δυσκολεύονται να το αποδεχθούν αυτό, λαμβάνοντας υπόψη τα γεγονότα, και αισθάνονται ότι αυτή είναι μια θεωρία που υποστηρίζεται από τους δημιουργιστές που είναι «κολλημένοι» στην ιδέα του Εξυπνου Σχεδιασμού. Ο όρος «Σπάνια Γη» προέρχεται από το βιβλίο με τίτλο «Rare Earth: Why Complex Life is Uncommon in the Universe» (Σπάνια Γη: Γιατί η περίπλοκη ζωή είναι ασυνήθιστη στο Σύμπαν), ένα βιβλίο των Peter Ward, γεωλόγου και παλαιοντολόγου, και Donald E. Brownlee, αστρονόμου και αστροβιολόγου, καθηγητών στο πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον (Ward, P.D., Brownlee, D., 2000, Rare Earth: Why Complex Life is Uncommon in the Universe, Copernicus Books).
Ας δούμε τώρα τι χρειάζεται για τη ζωή σύμφωνα με την Υπόθεση της Σπάνιας Γης. Οι Ward και Brownlee, λαμβάνοντας υπόψη τα πιο πρόσφατα ευρήματα στην αστρονομία, τη βιολογία και την παλαιοντολογία, συνθέτουν έναν κατάλογο μεταβλητών που, κατά τη γνώμη τους, κάνουν τον πλανήτη μας εξαιρετικά σπάνιο στον κόσμο. Τόσο σπάνιο, μάλιστα, που μπορεί να εξηγήσει γιατί ίσως είμαστε οι «μόνοι εκεί έξω». Σύμφωνα με τους Ward και Brownlee, οι προαπαιτούμενοι όροι για σύνθετη ζωή περιλαμβάνουν τους ακόλουθους:
- Η σωστή θέση στον σωστό τύπο γαλαξία
- Η τροχιά του πλανήτη στη σωστή απόσταση από το σωστό είδος αστέρα
- Ένα ηλιακό σύστημα με τη σωστή διάταξη των πλανητών
- Μια συνεχώς σταθερή τροχιά και με μικρή εκκεντρότητα
- Ένας χερσαίος πλανήτης με το σωστό μέγεθος
- Ένας πλανήτης με τεκτονικές πλάκες
- Ένας μεγάλος δορυφόρος (φεγγάρι) σταθεροποίησης
- Ένας εναρκτήριος εξελικτικός μηχανισμός για πολύπλοκη ζωή
- Η κατάλληλη στιγμή στη γαλαξιακή και πλανητική εξέλιξη
Βέβαια, τα παραπάνω συνιστούν μια αποθαρρυντική λίστα προϋποθέσεων για την εμφάνιση σύνθετης ζωής. Και θα αρκούσε για να εξηγήσει το παράδοξο Fermi. Αλλά, όπως παραδέχονται πολλοί επιστήμονες, είναι μια «άσχημη επιλογή» με δεδομένες τις γνωστές ελλείψεις της. Γνωρίζουμε, για παράδειγμα, ότι οι πλανήτες που μοιάζουν με τη Γη αφθονούν στον Γαλαξία (θα μπορούσαν να φτάσουν μέχρι και τα 40 δισεκατομμύρια κατοικήσιμους πλανήτες στον Γαλαξία μας), ότι η περίπλοκη ζωή είναι ικανή να εμφανιστεί σε ακραία περιβάλλοντα και ότι οι διάφορες παράμετροι που αρουσιάζονται από τους Ward και Brownlee (όπως ο ρόλος του Δία και της τεκτονικής πλάκας),μπορεί να υπερεκτιμηθούν ως πιθανά φίλτρα. Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με εκτιμήσεις ορισμένων επιστημόνων, δεν αποκλείεται ο Γαλαξίας μας να μπορεί να φιλοξενήσει πλανήτες πολύ πιο κατάλληλους για τη ζωή απ’ ότι η Γη.
Τελικά, είμαστε μόνοι;
Το ερώτημα «Είμαστε μόνοι στο Σύμπαν;» είναι διαχρονικόερώτημα και έχει υπάρξει από τα πολύ παλιά χρόνια (την αρχαιότητα). Παρά το γεγονός ότι έχουμε κάνει τεράστια άλματα με τις τεχνολογικές εξελίξεις και την εξειδίκευση της επιστημονικής γνώσης για τη ζωή στη Γη, ίσως να μην είμαστε πολύ πιο κοντά στην εξεύρεση απάντησης απ’ ότι ήταν οι πρόγονοί μας, οι οποίοι σκέφτηκαν την ίδια ερώτηση χρησιμοποιώντας μόνο τα μάτια και τη φαντασία τους.
Έχουν συμπληρωθεί πάνω από 50 χρόνια από την πρώτη αναζήτηση ραδιοφωνικών σημάτων προερχομένων από άλλους πολιτισμούς στο Σύμπαν, μια αξιοσημείωτα αισιόδοξη προσπάθεια που άρχισε το 1960 με το πείραμα SETI, όμως μέχρι τώρα όλα τα σχετικά πειράματα έδωσαν αρνητικό αποτέλεσμα. Πρέπει, όμως, να συνειδητοποιήσουμε ότι αυτά τα πειράματα έχουν ανιχνεύσει μόνο τη γειτονιά μας, περίπου 200 έτη φωτός μακριά,
ενώ το κέντρο του Γαλαξία απέχει από εμάς 25.000 έτη φωτός. Και, ακόμα κι αν δεν υπάρχει άλλη έξυπνη ζωή στον Γαλαξία, θα μπορούσε κάλλιστα να φιλοξενηθεί σε έναν από τους υπόλοιπους εκατοντάδες δισεκατομμύρια άλλους γαλαξίες.
Προχωρημένες προσπάθειες βρίσκονται στα προσχέδια ή είναι ήδη σε εξέλιξη για την περαιτέρω εξερεύνηση του Ηλιακού Συστήματος και την αναζήτηση βιολογικών δεικτών στην ατμόσφαιρα των εξωηλιακών πλανητών, ενώ οι αναζητήσεις σημάτων εξωγήινης νοημοσύνης εισέρχονται σε μια νέα εποχή, με την ανάπτυξη της επόμενης γενιάς ραδιοτηλεσκοπίων. Παράλληλα, οι πρόοδοι στην τεχνολογία μέσω της ανάπτυξης του τηλεσκοπίου, των διαστημικών πτήσεων, της φασματοσκοπίας, της ραδιοαστρονομίας και ούτω καθεξής, μας βοήθησαν να αποκτήσουμε περισσότερες γνώσεις σχετικά με το θέμα.
Η μελέτη και η κατανόηση της ζωής στο Σύμπαν περιλαμβάνει πολλά, αν όχι όλα, από τα θεμελιώδη ζητήματα στη βιολογία,τη φυσική και τη χημεία, αλλά και στη φιλοσοφία, την ψυχολογία, τη θρησκεία και τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους και μεταξύ τους. Παρόλο πουδεν μπορούμε να είμαστε προετοιμασμένοι για το απρόβλεπτο, η προσεκτική ανάπτυξη μιας «κοινωνικής ατζέντας», παράλληλα με μια επιστημονική ατζέντα για την αναζήτηση της ζωής αλλού, καθίσταται υποχρεωτική.
Συχνά, τα πράγματα φαίνονται στο σωστό πλαίσιο, μόνο εάν παρατηρηθούν από αρκετά μεγάλη απόσταση. Για παράδειγμα, η εικόνα της Γης που πάρθηκε από το Voyager 1 από μια απόσταση περίπου 40 au, δηλ. ακόμα μέσα στις εξωτερικές περιοχές του Ηλιακού Συστήματος, και η οποία απεικονίζει τη Γη απλά ως μια «απαλή μπλε κουκίδα» (pale blue dot), αποδεικνύει την αλήθεια της ανωτέρω πρότασης. Σχετικά με την εικόνα αυτή της Γης, ο Carl Sagan (1994) είπε: «Η στάση μας, η φαντασμένη πεποίθηση ότι είμαστε σπουδαίοι, η ψευδαίσθηση ότι έχουμε κάποια προνομιούχα θέση στο Σύμπαν, όλα αυτά αμφισβητούνται από αυτό το σημείο του απαλού φωτός».
Για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία, οι σημερινές γενιές έχουν σήμερα μια ρεαλιστική ευκαιρία να μάθουν αν είμαστε μόνοι στο Σύμπαν. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του διάσημου αστροφυσικού και κοσμολόγου Martin Rees, θα έχουμε μέσα στις επόμενες λίγες δεκαετίες την απάντηση στο ερώτημα αν η ζωή είναι ένα μοναδικό τυχαίο συμβάν στη Γη ή αφθονεί μέσα στον Γαλαξία. Όμως, μέχρι να τη βρούμε ή να βρούμε απόδειξη ότι απλά δεν μπορεί να υπάρξει, η «συζήτηση» για την ύπαρξη εξωγήινης ζωής παραμένει ένα ανοικτό θέμα που δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί ή να διαψευστεί. Σε περίπτωση που βρεθεί μια απάντηση κάποια μέρα, θα εξακολουθήσουμε να έχουμε βαθύτερα ερωτήματα για να απαντήσουμε, όπως: από πού ερχόμαστε, γιατίείμαστε εδώ και πού θα πάμε; Περισσότερα για το θέμα μπορείτε να βρείτε εδώ.